یەكێكی تر لە نیشانەكانی پێش هاتنی ڕۆژی دوایی و ئاخر زەمان شەڕ كردنە لەگەڵ ڕۆم...ئەویش لە خاكی سوریا(شام)دا ڕوودەدات و بە دیاری كراوی لە گوندی (دابق) لە ناوچەی اعزاز لە پارێزگای حەلەب, كە نزیكەی 35 كیلۆمەتر لە باكوری ڕۆژهەڵاتی حەلەبەوە دوورە, ئەم شوێنە دەشتێكی فراوان و سەوزایی پڕ لە كشتوكاڵە بە تایبەت دانەوێڵە, هەر لە نزیك ئەو جێگایە جەنگی بە ناوبانگی (مەرج دابق) ڕویدا لە نێوان عوسمانییەكان و مەمالیكدا...
ڕۆم: لە وەچەی (عیص) بن (إسحاق بن إبراهیم)ن (علیهم السلام).
المستورد القرشی لەلای عمرو بن العاصدا (رەزای خوای لێ بێت) فەرمووی: سمعت رسول الله(صلى الله عليه وسلم) يقول: (لاتقوم الساعة والروم أكثر الناس) فقال له عمرو: أبصر ما تقول: قال: أقول ماسمعت من رسول الله(صلى الله عليه وسلم)).مسلم (18/22)
واتە: گوێم لە پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم) بووە فەرموویەتی: قیامەت دێت لە كاتێك دا ڕۆم زۆرترینی خەڵكییە، عمرو پێ‌ی ووت: بزانە چی ئەڵێی. فەرمووی: ئەوە ئەڵێم كە لە پێغەمبەرم(صلى الله عليه وسلم) بیستووە.
وە لە فەرموودەی عوف بن مالك الأشجعی دا(رەزای خوای لێ بێت) هاتووە كە فەرمووی: پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم) فەرموویەتی: : (أعدد ستا بين يدي الساعة:.....(فذكر منها)..ثم هدنة تكون بينكم وبين بني الأصفر. فيغدرون, فيأتونكم تحت ثمانين غاية تحت كل غاية، إثنا عشر ألفا).البخاري(6/277-مع الفتح).
واتە: پاشان هودنەیەك ڕوودەدات لەنێوان ئێوەو نەوەی (الأصفر) واتە ڕۆم. كە غەدر دەكەن لێ‌ی و دێن بۆتان لە ژێر (8) ئاڵادا. لە ژێر هەر یەكێكیاندا (12) هەزاری لەگەڵە.
وە لە جابری كوڕی سمرەوە لە نافعی كوڕی عوتبەوە فەرموویەتی: ئێمە لەگەڵ پێغەمبەردا بوین(صلى الله عليه وسلم)..چوار ووشەم لە بەركرد كە بە دەستم ژماردم، فەرمووی: (شەڕ لەگەڵ نیوە دوورگەی عەرەبی دەكەن و خوا فەتحی دەكات بۆتان, پاشان شەڕ لەگەڵ فارس دەكەن و خوا فەتحی دەكات. پاشان شەڕ لەگەڵ ڕۆم دەكەن و خوا فەتحی دەكات. پاشان شەڕ لەگەڵ دەججال دەكەن و خوا فەتحی دەكات). ئەفەرموێ: نافع فەرمووی: (ئەی جابر! نابینین كە دەججال دەركەوێ تا ڕۆم فەتح دەكرێ).مسلم(18/26)
وە وەسفی شەڕەكەش هاتووە لە فەرموودەیەكدا لە یسیری كوڕی جابرەوە دەفەرموێت: (بایەكی سوور هەڵی كرد لە كوفە....وە پیاوێك هات بە بێ ئیش جگە لەوەی ئەی ووت: ئەی عبدالله بن مسعود! قیامەت هەڵسا....فەرمووی: (عبدالله ی كوڕی مسعود) ڕاكشابوو, دانیشت و فەرمووی: قیامەت هەڵناسێ هەتا میرات بەش ناكرێت وە دڵ خۆش نابن بە غەنیمەتی جەنگ.. وە بەدەستی ڕووی كردە (شام) و فەرمووی: دوژمنێك بۆ ئەهلی ئیسلام كۆدەبنەوەو ئەهلی ئیسلام بۆیان كۆدەبێتەوە، ووتم: مەبەستت ڕۆمە؟ فەرمووی: بەڵێ, وە تیایدا شەڕو كوشتارێكی سەخت ڕوو ئەدات. بۆیە موسڵمانان پەیمان و مەرج دەگرن بۆ مردن كە بە براوەیی نەبێت نەگەڕێنەوە. شەڕدەكەن هەتا شەو دادێ. بۆیە هەردوولا شەڕ ڕادەگرن بە بێ براوەیی. وە ئەم كۆمەڵەش نامێنێ؟ پاشان موسڵمانان پەیمان دەدەن بۆ مردن كە بە براوەیی نەبێت نەگەڕێنەوە. شەڕدەكەن هەتا شەو دادێ. بۆیە هەردوولا شەڕ ڕادەگرن بە بێ براوەیی, ئەم كۆمەڵەش نامێنێ. پاشان موسڵمانان پەیمان دەبەستنەوە لەسەر مردن كە بە براوەیی نەبێت نەگەڕێنەوە. شەڕدەكەن هەتا شەو دادێ. بۆیە هەردوولا شەڕ ڕادەگرن بە بێ براوەیی. وە ئەم كۆمەڵەش نامێنێ. وە لە ڕۆژی چوارەمدا پاشماوەكەی ئەهلی ئیسلام بۆیان ڕادەپەڕێن و خوای گەورە دووژمنیان دەدۆڕێنێ‌و كوشتارێك دەقەومێ, یان فەرمووی شتی وانابینرێ یان فەرمووی: شتیوا نەبینراوە، هەتا باڵندە دەربازی نابێ‌و ئەكەوێتە خوارەوە پێش ئەوەی لێیان ڕەت بێ. وە ئەوەی كە سەد كوڕبوون لە یەك كەس زیاتریان نامێنێتەوە، ئیتر بە چی غەنیمەتێك دڵاخۆش بن و چی میراتیەك بەش بكەن؟ كاتێك ئەمان لەم حاڵەتەدان. گوێیان لە ناخۆشیەك لەمە خراپترو گەورەتر ئەبێت. یەكێك هاوار دەكات و دەڵێت: (دەججال لە ناو كەس وكارتاندا پەیدابووەو دەركەوتووە) ئەوەی لە دەستیاندایە فڕێ‌ی دەدەن و پشت هەڵ دەكەن و (10) دە سوار چاك دەنێرن. پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم) فەرمویەتی: (من ناویان ئەزانم و ناوی باوكیان دەزانم و ڕەنگی ئەسپەكانیشیان دەزانم چۆنە. كە چاكترین سوارچاكن لە سەر زەویدا لەو ڕۆژەدا. یان لە چاكترین سوارن لە سەر زەویدا لەو ڕۆژەدا).مسلم (18/24)
وە ئەم كوشتارەش لە (شام) ڕوو ئەدات پێش هاتنی دەججال و موسڵمانان سەردەكەون بەسەر ڕۆمداو خۆیان بۆ فەتحی قوسطەنطینیە ئامادەدەكەن:
لە ئەبو هورەیرەوە(ڕەزای خوای لێ بێت) پێغەمبەری خوا(صلى الله عليه وسلم) فەرموویەتی: (قیامەت نایەت هەتا ڕۆم لە (اعماق) (كە نزیك (دابق)ە لە نێوان (حەلەب)و (أنطاكیە)دایە لە شام) یان (دابق) كە دێ یەكە لەنزیك (حەلەب) دائەبەزن و سوپایەك لە مەدینەوە بۆیان دەردەچێ لە چاكترینی خەڵكی زەوین لەو كاتەدا. كاتێك دەگەن بە یەك, ڕۆمەكان دەڵێن: وازمان لێ بهێنن با ئەوانەی لە خۆمانن و بە دیل گرتوتانن و موسڵمان بوون لە لای ئێوەن تا شەڕیان لە گەڵ بكەین, موسڵمانانیش دەڵێن: نەخێر سوێند بە خوا واز لە ئێوەو براكانمان ناهێنین شەڕیان لە گەڵ بكەن. سێ‌یەكی سوپاكە دادەبەزن و هەڵدێن كە هەرگیز خوا لێیان خۆش نابێ, وە سێ‌یەكی تریان شەڕدەكەن و دەكوژرێن كە چاكترین شەهیدن لە لای خوا. وە سێ‌یەكی تریان سەردەكەون و هەرگیز دوای ئەمە توشی ئاشووبە نایەن و فەتحی قوسطەنطینیە دەكەن. لە كاتێكدا غەنیمەتەكان بەش دەكەن. كە شمشێرەكانیان هەڵواسیووە بە زەیتونەكاندا. شەیتان هاوار دەكات تیایاندا: كەوا مەسیحی دەججال لەناو كەس و كاریاندا دەركەوتوە. بۆیە دەردەچن. وە ئەمەش درۆیە. وە كاتێ دێنە شام ئەوسا دەججال دەردەچێ. كاتێ ئەوان بۆ شەڕ خۆیان ئامادە دەكەن و ڕیزەكانیان ڕێك دەخەن. وە كاتێ قامەت دەكرێ بۆ نوێژ عیسای كوڕی مریەم دادەبەزێ(علیە السلام). مسلم 18/ 21-22.
وە لە أبی الدردا‌ءةوە (ڕەزای خوای لێ بێت) كەوا پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم) فەرموویەتی: (مۆڵگەو شاری موسڵمانان ڕۆژی شەڕەكە لە زەوی (غوطە) دایە لە شارێك پێ‌ی دەوترێت دیمەشق. كە لە چاكترینی شارەكانی شامە). سنن أبي داود (11/406مع عون المعبود) والحديث صحيح. أنظر: صحيح الجامع الصغير2/ 218(ح 2112).
كەواتە بێ شك و گومانین و یەقینمان هەیە كە موسڵمانان لە خاكی سوریادا لە جەنگێكی زۆر گەورەدا دەستەویەخە دەبن لەگەڵ ڕۆم و لە كۆتاییشدا سەركەوتن بۆ مەعەسكەری ئیسلامە...ولله الحمد
