"طلبت الأدب ثلاثين سنة، وطلبت العلم عشرين سنة، وكانوا يطلبون الأدب ثم العلم". غاية النهاية في طبقات القراء لابن الجزري (١/٤٤٦) .
واتە: سی دانە ساڵ شوێن فێر بوونی ئەدەب كەوتم ، بیست ساڵیش فێری زانست بووم، ئەو كاتە حاڵی خەڵكی وا بوو لە پێش فێربوونی زانست شوێن فێربوونی ئەدەب ئەكەوتن.
وە فەرمویەتی: "كاد الأدب يكون ثلثي العلم". صفة الصفوة لابن الجوزي (٤/١٢٠) .
واتە: نزیكە ئەدەب ببێت بە سێ یەكی دین.
سوفیانی ثەوری (ت ١٦١هـ) فەرمویەتی:
"كانوا لا يخرجون أبناءهم لطلب العلم حتى يتأدبوا ويتعبدوا عشرين سنة". انظر حلية الأولياء لأبي نعيم الأصبهاني (٦/٣١٦) .
واتە: پێشین عادەتیان وا بوو منداڵەکانیان نەدەنارد بۆ فێر بوونی زانست هەتا ئاکارو ڕەوشت جوان دەبوون و بیست ساڵ عیبادەتیان ئەکرد.
ئیمامی مالیكی کوڕی ئەنەس فەرمویەتی : ابن سيرين(ت ١١٠هـ) فەرمویەتی: "كانوا يتعلمون الهَدْيَ كما يتعلمون العلم"، الجامع لأخلاق الراوي وآداب السامع. للخطيب البغدادي. باب قطع التحديث عند كِبَر السن. ج1. ص79.
واتە: موسڵمانان بە دوای فێر بوونی ئەدەبدا دەگەڕان وەك چۆن بە دوای فێر بوونی زانست دەچوون.
عبد الله ی کوڕی وەهب رحمه الله فەرمویەتی: "ما تعلَّمنا من أدبِ مالكٍ أكثرُ مما تعلّمنا من علمه". انظر سير أعلام النبلاء (8/113).
واتە: ئەوەندەی لە ئەدەب و ڕەوشتی ئیمامی مالیكەوە فێر بووین زاتر بوو لەوەی لە زانستەكەیەوە فێری بوین.
وە سوفيانی کوڕی عویەینە (ت ١٩٨هـ) فەرمویەتی : ڕۆژێک عبيد الله ی کوڕی عومەر (ت ١٤٧هـ) تەماشای ئەهلی حەدیث و قەرەباڵغی دەوریانی کردو فەرمووی: "شنتم العلم وذهبتم بنوره، لو أَدْركَنا وإياكم عمرُ بن الخطاب لأوْجَعَنا ضرباً". سنن الدارمي » المقدمة » باب صيانة العلم ١\152، وانظر شرف أصحاب الحديث للخطيب البغدادي (ص ١٢٣) .
واتە: زانستتان ناشیرین کردووەو نور و ڕۆشناییتان نەهێشتووە!، ئەگەر عومەری کوڕی خەطاب بگەشتایە پێمان لەسەر ئەمە دارکاری ئەکردین.
وە بە هەمان شێوە عيسای کوڕی حماد زغبة (ت ٢٤٨هـ) فەرمویەتی: گوێم لە لەیثی کوڕی سەعد (ت ١٧٥هـ) بوو- کاتێ تەماشای ئەهلی حەدیثی کردو شتێکی لێ بینین- دەیفەرموو: "ما هذا؟ أنتم إلى يسير من الأدب أحوج منكم إلى كثير من العلم". انظر شرف أصحاب الحديث للخطيب البغدادي (ص ١٢٢) .
واتە: ئەمە چییە؟ ئێوە ئاتاجترن بە وەرگرتنی کەمێک ئەدەب زیاد لە پێویستیتا بە وەرگرتنی زۆرێک زانست.
إبراهيمی کوڕی حبيب الشهيد (ت ٢٠٣هـ) فەرمویەتی: قال لي أبي: "يا بُني إيت الفقهاء والعلماء، وتعلّم منهم وخُذ من أدبهم وأخلاقهم وهديهم، فإن ذاك أحب إليَّ لك من كثير من الحديث". الجامع لأخلاق الراوي آداب السامع (١/٨٠) .
واتە: باوکم پێی ووتم: کوڕی خۆم بچۆرە خزمەت فەقیهو زاناکان و لە زانستەکەیان فێر ببەو لە ئەدەب و ڕەوشت و مامەڵەیان وەربگرە، چونکە ئەمەم پێ خۆشترە فێری ببیت وەک ئەوەی فەرموودەی زۆر لەبەر بکەیت.
عبدالله ی کوڕی موبارەک فەرمویەتی: موخەلەدی کوڕی الحسين (ت ١٩١هـ) پێی ووتم :
"نحن إلى كثير من الأدب أحوج منا إلى كثير من الحديث". الجامع لأخلاق الراوي آداب السامع (١/٨٠) .
واتە: ئێمە پێویستمان بە وەرگرتنی ئەدەب هەیە زیاد لە پێویستیمان بە وەرگرتنی فەرموودە.
وە أبي زكريا يحيى کوڕی محمد العنبري (ت ٣٤٤هـ) فەرمویەتی: "علم بلا أدب كنار بلا حطب، وأدب بلا علم كجسم بلا روح". انظر الجامع لأخلاق الراوي وآداب السامع للخطيب البغدادي (١/٨٠) ؛ وأدب الإملاء للسمعاني (ص ٢) .
واتە: زانستێک بە بێ ئەدەب وەک ئاگرێک وایە بە بێ کۆتەرەو دار، وە ئەدەبێک بە بێ زانست وەک لاشەیەک وایە بە بێ ڕۆح.
وە محمدی کوڕی عيسى الزجاج فەرمویەتی: "سمعت أبا عاصم يقول: من طلب هذا الحديث فقد طلب أعلى أمور الدنيا، فيجب أن يكون خير الناس". انظر الجامع للخطيب (١/٧٨) .
واتە: هەرکەس بە دوای فێربوونی ئەم فەرموودەیە کەوت ئەوە دوای بەرزترین کار کەوتووە لە دونیادا، جا پێویستە بە ڕەفتار چاکترین کەس بێت.
حەمزە بەرزنجی
